Hazırlayan:Prof.Dr. Şükrü Hatun
KocaeliÜniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığıve Hastalıkları Anabilim Dalı, Endokrinoloji ve Diyabet Bilim Dalı Başkanı
Çoğumuz kemikleri biyoloji derslerindegösterilen iskelet maketlerinden hatırlarız ve kırılıp çıkmazlarsa pek düşünmeyiz onları. Kemik sözcüğünü de gündelik dilde olumsuzbir içerikle kullanılırız genellikle. Oysa, kemiklerimiz vücudumuzun görünmezçilekeşleridir; ağırlığımızı taşırlar ve çeşitli fiziksel stresler sırasında ayakta durmamızı sağlarlar. Bunun için sert olmaları gereklidir.Esas önemlisi ise beyin, omirilik ve kemik iliği gibi yaşamsal dokularınkorunağıdırlar. Kemiklerin en önemli özelliği sert olmalarıdır ama bu onlarıncansız ve hissiz oldukları anlamına gelmez. Bir çok hormonun etkisiylekemikler uzar ve çocuklar bu sayede büyür. Kemikler, bir taraftan uzarken bir taraftan sertleşir. Örneğin bir yaşın sonunda kemiklerin artıken az 10 kg ağırlığı taşıyacak kadar sağlamlaşmış olmaları gereklidir;yoksa çocuk ayakta durmaya başlayınca “eğrilmeye” başlarlar. Dahasonraki yaşlarda, özellikle de ileri yaşlarda sağlam olmayan kemikler “kırılarak”hatırlatırlar kendilerini. Son yıllarda hemen herkesin öğrendiği “osteoporoz”basitçe kemiklerin sağlamlığını yitirmesi olarak tanımlanabilir. Osteoporoz, giderek önem kazanan bir halk sağlığı sorunudur çünkü, örneğiningiltere’de her yıl 150.000 kişide osteoporoza bağlı kemik kırıkları meydanageldiği bunun da 750 milyon sterlin sağlık harcamasına neden olduğu bildirilmektedir. Osteoporoz, ileri yaşlara görülür ama sağlam ve sağlıklı kemiklere sahipolmak ancak çocukluk çağında alınacak önlemler ile mümkündür. Buo kadar önemlidir ki yakın zamanda ABD’de 9-12 yaş grubundaki çocuklarve ailelerine yönelik bir “Ulusal Kemik Sağlığı Kampanyası” başlatılmıştır.Peki kemikler nasıl sağlamlaşır ve kemik sağlığı için neler önemlidir?
Kemik sağlığı
Kemikler en iyi beton yapılarabenzetilerek anlatılabilir ve kemiklerdeki “harfiyat” yaşam boyu sürer.Kemikler, protein yapısındaki ince lifler (matriks) ve bu matrikse çökenminerallerden oluşmaktadır. Bu minerallerin başında kalsiyum ve fosforgelmektedir. Matriksi oluşturan lifler beton yapılardaki “demir ağlara”,mineraller ise çimentoya benzetilebilir. Kemiklerin sağlamlığı hemmatriksin kalitesine (bir bakıma mikromimarinin kalitesine) hem de gramkemik dokusu başına çöken mineral yoğunluğuna bağlıdır. Bu aradaharfiyatı yapan hücreleri( çilekeş inşaat işçilerini) unutmamak gereklidir.Kemikleri oluşturan yapıların tümün “kemik kitlesi” olarak isimlendirilmekteve bu kemiklerin sağlamlığı “kemik kitlesinin” miktarı ile belirlenmektedir.Son yıllardaki araştırmalar en yüksek kemik kitlesi miktarına( pik kemikkitlesi ) 25 yaşından önce ulaşıldığını, bundan sonraki yaşlarda oluşanbu “kemik bankası”ndan harcama yapıldığını göstermektedir. . Pik kemikkitlesi büyük oranda genetik faktörlerce belirlenmekle birlikte, öngörülengenetik potansiyele ulaşılması beslenme, aktivite, endokrin fonksiyon ve yaşam tarzını oluşturan diğer faktörlere bağlıdır Kemik kitlesi gelişimininen yoğun olduğu dönem 9-14 yaş arası, yani ergenlik dönemidir. İşte bunedenle ,erişkin yaştaki osteoporosizin önlenmesi büyük oranda “pik kemikkitlesinin” miktarının arttırılmasına, dolayısıyla çocukluk döneminde atılacakadımlara bağlıdır. Peki ne yapılmalıdır? Öncelikle kemik yapımındansorumlu hücrelerin uyarılması ( bir başka deyişle inşaat işçilerininmotive edilmesi) gereklidir. Bunun için yapılacak en önemli şey kaslarıdolayısıyla kemik zarını gerecek türde( yani yerçekimi etkisinden kurtulmadan)yapılacak egzersizlerdir. Uzayda uzun süre kalanlardan biliyoruz ki kemiklerinyerçekimi etkisiyle bile olsa gerilimden uzak kalması kemiklerin erimesineneden olmaktadır. Benzer nedenlerle elit yüzücülerin kemik yoğunlukları,elit jimnastikçilere göre düşük bulunmaktadır. Yakın zamanda yayınlananbir araştırmada 8 ay süreyle günde 10 veya daha fazla sıçrama hareketiyapan çocukların, normal okul aktivite programındaki çocuklara göre kemikyoğunluklarında %1.2 oranında bir artma olduğu gösterilmiştir. Kemik yoğunluğundaki% 5 oranındaki artmanın osteoporotik kırılma riskini %40 azalttığı düşünüldüğündebu derecedeki kemik yoğunluğu artımının bile çok önemli olduğu üzerindedurulmaktadır.Tahmin edileceği gibi, kemik sağlığıiçin kemik yapımında görevli hücrelerin egzersizle uyarılması kadar,kemiklerin sağlamlığından sorumlu minerallerin yeterli ölçüde alınmasıda önemlidir. Bu minerallerin başında kalsiyum gelmekte ve çocukların ergenliköncesinde günde 600-800 mg, ergenlik döneminden başlayarak günde 1200-1500mg kalsiyum alınması önerilmektedir. Besinlerin arasında en önemlikalsiyum kaynağı süt ve süt ürünleridir. Bu nedenle erken çocukluk dönemindesüt, yoğurt ve peynir yeme alışkanlığını kazandırılması önemlidir. Bu nedenleanne-babaların “süt içmeden yatağına girme” şeklindeki ısrarları yarindebir tutumdur. Şişmanlık korkusuyla süt içmeyen ergenlik dönemindeki kızlarayağ içeriği düşük sütlerin kalsiyum içeriğinin değişmediği hatırlatılmalıdır. Bir çok sebze de kalsiyum içermektedir. Kalsiyum ile zenginleştirilmişmeyva suyu ve kahvaltılık besinler de süt ve süt ürünlerini sevmeyen çocuklariçin alternatif besinlerdir. Bütün çabalara rağmen yeterli miktarda kalsiyumdanzengin besin tüketmeyen çocuk ve ergenlere mineral desteği yapılmasıgereklidir.
Sonuç
Yazının başlığına dönecek olursak,ileri yaşlardaki kemik erimesine bağlı kırıkların önlenmesi büyük ölçüdeçocukluk, özellikle de ergenlik dönemindeki yaşam tarzına bağlıdır. Bunedenle “Yaşlılıktaki osteoporoz bir çocukluk hastalığıdır” denmektedir.Osteoporoz kadınlarda daha sık görüldüğünden ergenlik döneminde ip atlayan,spor yapan, beden eğitimi derslerini ekmeyen kemik sağlığı bakımındanavantajlı olmaktadırlar. Sigara, hareketsiz yaşam ve kolalı içeceklerinçok tüketilmesi kemik sağlığını olumsuz etkileyen diğer faktörlerdir. Ülkemizdede ABD benzeri “Kemik sağlığı kampanyası” na ihtiyaç vardır. Bununla birlikteşimdiden ailelerin erken yaştan itibaren çocuklarının kalsiyumdanzengin besinlerle beslenmesine önem vermeleri, bu amaçla okul programlarındakalsiyumdan zengin süt ve süt ürünleri ile beslenmenin vurgulanması vespor derslerinde atlama, sıçrama, koşma,jimnastik hareketleri gibiaktivitelere daha fazla yer verilmesi gereklidir.
Kayıt tarihi
Konu: İp Atlayan Çocuklar 
